İcra Hukukunda Kamu Gücünün Zorunluluğu
İcra takibinin temel amacı ve cebri icra prensibi. Alacaklının hakkına kavuşması için zor kullanma yetkisinin yasal dayanağına duyulan ihtiyaçtır. Bu kapsamda ve İcra ve İflas Kanunu (İİK) çerçevesinde icra memuru, kolluk kuvvetleri ve haciz mahallinde görev alan yardımcı personelin (yediemin, bilirkişi, hamal vb.) ilişkilerini ve hukuki sorumluluklarını inceleyeceğiz.
İcra ve Kolluk İlişkisinin Yasal Dayanağı: Muavenet Mükellefiyeti
İcra Memurunun Zor Kullanma Yetkisi: İcra memuru, haciz ve teslimat gibi işlemlerde borçlunun veya üçüncü kişilerin direnmesi halinde yetkili amir olarak zor kullanabilir.
Kolluk Kuvvetlerinin Rolü ve Mükellefiyeti: İİK’da kolluğun icra memuruna yardımcı olma yükümlülüğünü düzenleyen maddeler mevcuttur.
Haciz yapan memurun yetkisi:
Madde 80 – (Değişik: 3/7/1940-3890/1 md.)
İcra memuru haczi kendi yapabileceği gibi yardımcı veya katiplerinden birinede yaptırabilir.Borçlu haciz sırasında malın bulunduğu yerde bulunmaz ve hemen bulundurulması mümkün olmazsa haciz, gıyabında yapılır.Talep vukuunda borçlu kilitli yerleri ve dolapları açmağa vesair eşyayı göstermeğe mecburdur. Bu yerler icabında zorla açtırılır.(Değişik: 18/2/1965-538/45 md.) Haczi yapan memur, borçlunun üzerinde para, kıymetli evrak, altın veya gümüş veya diğer kıymetli şeyleri sakladığını anlar ve borçlu bunları vermekten kaçınırsa, borçlunun şahsına karşı kuvvet istimal edilebilir.
Zabıta memurlariyle muhtarların vazifeleri:
Madde 81 – Zor kullanma hususunda bütün zabıta memurları icra memurunun yazılı müracaatı üzerine kendisine muavenet ve emirlerini ifa etmekle mükelleftirler.Köylerde haczi yapan memurun emirlerini muhtarlar da ifaya mecburdurlar.
Uygulamadaki Pratik Anlamı: Kolluğun, icra memurunun elini güçlendiren, icra emniyetini sağlayan temel kamu gücü unsuru olmasıdır. Kolluk, haciz mahallinde icra memurunun emrine uymakla mükelleftir.
Haciz Mahallindeki Yardımcı Personel ve Hukuki Statüleri
Yardımcı Personelin Tanımı ve Görevleri: Haciz işlemlerinin teknik veya fiili kısmını yerine getiren, icra memurunun emri altında çalışan kişiler (bilirkişi, yediemin, hamal, teknik ekip).
Kişi Bazında Hukuki Statü ve Sorumluluklar:
Bilirkişi (Kıymet Takdiri): İİK m. 87 uyarınca görevi, malın değerini takdir etmek olan kamu görevlisidir. Raporundan doğan kusurlu sorumlulukları mevcuttur.
Yediemin (Muhafaza Memuru): Hacizli malın muhafazasından sorumlu kişidir (İİK m. 88). Görevi sırasında kamu hizmeti görmekle birlikte, kasten veya ihmalle malın zarar görmesinden (Güveni Kötüye Kullanma suçu dahil) cezai ve hukuki sorumluluğu vardır.
Teknik Ekip (Fiili İcra): İcra memurunun talimatları altında hizmet sunan, icra eylemini fiilen gerçekleştiren kişilerdir. Birincil hukuki sorumluluk icra memurundadır, ancak bu kişilerin kasten veya ağır ihmalle verdiği zararlar için genel hukuki sorumluluk hükümleri uygulanabilir.
İcra memuru, icra işlemlerinin usul ve kanuna uygun yapılmasından, seçtiği yardımcı personelin gözetim ve denetiminden birincil olarak devlet adına sorumludur (İİK.Md.5). Cebri icra işlemlerini etkin bir şekilde tamamlamak için yetkisine dayanarak çeşitli uzmanlık ve hizmet gerektiren yardımcı personel görevlendirir. Bu görevlendirmelerin yasal dayanağı ve her bir personelin hukuki statüsü net bir sorumluluk zinciri oluşturur. Örneğin, haczedilen malın değerini takdir etmek üzere, İİK.Madde 87 uyarınca icra memurunun takdir yetkisiyle uzman bilirkişiye müracaat etmesi mümkündür. Bilirkişi, geçici bir kamu görevlisi sıfatıyla teknik uzmanlık sunar. Hacizli malın korunması ise İİK.Madde 88 hükmüyle güvence altına alınmıştır; bu madde, malların icra dairesince uygun görülen kişiye veya yediemine tevdi edilmesine izin verir. Yediemin, malın muhafazasından sorumlu olup, görevini kötüye kullanması halinde cezai ve hukuki sorumluluk taşır. Öte yandan, kilit açma (çilingir) veya ağır eşya taşıma (hamal) gibi fiili yardımcılar (teknik ekip), İİK m. 80 ve m. 88’den doğan icra eylemini tamamlama yetkisinin doğal uzantısı olarak hizmet alımı yoluyla görevlendirilir. Bu kişilerin eylemleri icra memurunun doğrudan nezareti altındadır ve birincil hukuki sorumluluk Devlet adına işlem yapan icra memuruna aittir. Kolluk kuvvetleri ise, bu yardımcı personelin teknik eylemlerinden değil, icra emniyetini sağlamakla yükümlü oldukları için, onların işlem sırasında maruz kalabileceği her türlü müdahale ve saldırının önlenmesinden sorumludur. Kolluk kuvvetlerinin bu sorumluluğu ayrıca genel kamu güvenliği sağlama görevinden de ileri gelmektedir. Bu sayede icra işlemini fiilen yürüten ellerin güvenliği dolaylı olarak sağlanmış olur.
İcra takibinin başarısı, kamu gücünün bu üç unsurunun (icra memuru, kolluk ve yardımcı personel) yasal çerçevede, net bir görev ve sorumluluk dağılımıyla uyumlu çalışmasına bağlıdır.Kolluk, icra işlemlerinin “koruyucu kalkanı” görevini üstlenerek, icra memurunun görevlendirdiği “icra eden ellerin” (yardımcı personel) emniyet içinde çalışmalarını dolaylı yoldan garanti altına alır.
İcra hukukunun etkinliği için bu üçlü ilişkinin doğru anlaşılması ve uygulanması ile mümkün olmaktadır. Ne var ki maalesef görev ve yetki bilincine haiz olunmadığı haller zaman zaman vaki olmaktadır. Örneğin kolluk görevlisinin icra memurundan emir almayacağını düşünmesi, kendisine bir arabuluculuk görevi atfetmesi, haciz ve muhafaza işlemlerinde müsade makamı olduğunu düşünmesi ve en tehlikelisi bunun asli görevleri arasında bulunmadığı fikri gibi şehir efsanelerine itimat edildiği bilinmektedir.
İlgili mevzuatı konu alan eğitim seminerlerinin düzenlenmesi saymış olduğumuz tarafların bilinçliliğini artıracak ve doğru rolde kalmalarını sağlayacaktır. Zira bilinmeyen yetki kullanılamaz…
